به گزارش سایت«مشاورم باش» به نقل از خبرگزاری میزان، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه گفت: تاکنون ۲ میلیون گواهی عدم سوء پیشینه صادر کرده‌ایم که ۳۰ درصد آنها از خانه‌ها ثبت درخواست شده است.
در راستای تاکیدات رئیس دستگاه قضا بر ایجاد قوه قضاییه هوشمند و دسترسی آسان و ارزان مردم به خدمات قضایی در حال حاضر بخش قابل توجهی از این خدمات به لطف فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات، با تلاش مسئولان و متخصصان کشور به صورت آنلاین ارائه می‌شود.
با الکترونیکی شدن خدمات قوه قضاییه، مردم در هر زمان از شبانه روز و از هر نقطه کشور و دنیا می‌توانند بسیاری از امور خود را به سهولت و سرعت به انجام رسانند. این اقدامات که مبتنی بر سند تحول قوه قضاییه و هوشمندسازی این قوه صورت می گیرد، اکنون طی یک فرایند رو به رشد، مسیر توسعه پیوسته و پایدار را طی می‌کنند.
در همین راستا برآن شدیم با محمد کاظمی‌فرد، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه به گفت و گو بنشینیم. مشروح این گفت و گو در ذیل می آید.
بسیاری از مردم، به ویژه طی سال‌های اخیر شاهد خلق فناوری‌های مختلف بوده‌اند که تاثیر قابل توجهی هم در زندگی آنها داشته است. با این حال، استفاده از فناوری برای تسهیل و تسریع امور قضایی تا همین چند سال پیش قابل تصور نبود. به کارگیری فناوری در قوه قضاییه چگونه بر زندگی مردم تاثیر گذاشته است؟
فناوری ویژگی‌هایی دارد که در ذات آن نهفته است. به عبارتی، بعد زمان و بعد مکان با فناوری حذف می‌شود که به این معنی است که انجام بسیاری از کارهای اداری مستلزم حضور در یک زمان مشخص و یک مکان جغرافیایی خاص نیست. درواقع، ابزارهای ما که مبتنی بر فناوری و ارائه خدمات به صورت الکترونیکی است، اکنون از هر نقطه کشور در دسترس است. این اتفاق به معنای عدم موضوعیت بعد جغرافیایی است. همچنین در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توان از بخش مهمی از این خدمات بهره‌مند شد که این هم به معنای عدم موضوعیت بعد زمان است. ما موارد متعددی داشته‌ایم که اشخاص ساعت ۲ نیمه شب کد ثنا را گرفته اند، ساعت ۴ صبح درخواست گواهی عدم سوء پیشینه خود را ثبت کرده‌اند و ساعت ۸ صبح که قاضی در محل خدمتش حضور یافته، این گواهی صادر شده است. این همان چیزی است که دنیای فناوری برای مردم فراهم کرده است و تجربه‌هایی خلق می‌کند که در دنیای فیزیکی غیرممکن است.
در دوره کرونا با همه تلخی‌هایی که شاهد بودیم، مردم شیرینی تسریع در فرایند الکترونیکی شدن خدمات قضایی را چشیدند. فناوری در قوه قضاییه طی این مدت چگونه نقش‌آفرینی کرد؟
طی ۲ سال شیوع ویروس کرونا دسترسی مردم به خدمات ساده‌تر شد. ثبت نام در سامانه ثنا در حالی که باید به صورت حضوری انجام می‌شد، در دوره شیوع ویروس کرونا غیرحضوری و آنلاین شد. اکنون شهروندان می‌توانند برای انجام امور قضایی وارد درگاه خدمات ملی قوه قضاییه می‌شوند و اگر بخواهند از خدمات الکترونیک استفاده کنند وارد پنجره واحد خدمات قوه شوند.
در پنجره واحد خدمات الکترونیک قضایی دسترسی به چه خدماتی امکان‌پذیر است؟
۲۰ خدمت متنوع در این پنجره واحد ارائه می‌شود. مردم به صورت برخط در «ثنا» ثبت نام می‌کنند و احراز هویت می‌شوند. پس از آن می‌توانند از امکانات و خدمات موجود در این پنجره واحد استفاده کنند. به عنوان مثال، امکان ثبت شکواییه‌های مرتبط با دیوان عدالت اداری و شکواییه سرقت در این پنجره واحد فراهم شده است. علاوه براین، امکان ثبت درخواست گواهی عدم سوء پیشینه به صورت برخط مهیاست.
این در حالی است که شهروندان برای مراجعه به محاکم قضایی می‌توانند از خدمات نوبت‌دهی آنلاین هم استفاده کنند تا امکان مدیریت زمان برای آنها فراهم شود. همچنین در صورت تشکیل پرونده قضایی، اشخاص می‌توانند به بخش «اطلاع‌رسانی پرونده» مراجعه کنند و از وضعیت پرونده مطلع شوند و در عین حال، پرونده‌های قدیمی و جدید خود را مشاهده کنند. سامانه ابلاغ الکترونیکی هم یکی دیگر از این خدمات است که نقش اطلاع‌رسانی در موضوعات مختلف را به عهده دارد. اگرچه ممکن است یک خدمت حضوری با یک خدمت الکترونیکی پیوند خورده باشد، اما آن بخش از خدمات که به صورت الکترونیک ارائه می‌شود، در هر ساعت از شبانه‌روز امکان‌پذیر است. این همان چیزی است که ما با بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌های نوین انجام داده‌ایم.
فناوری‌های نوین، هم امکان دسترسی آسان را فراهم می‌کنند و هم ارزان‌سازی و حتی رایگان‌سازی خدمات را به ارمغان می‌آورند. با توجه به مشکلات اقتصادی مردم، فناوری برای ارائه خدمات قوه قضاییه چگونه چنین امکانی را مهیا کرده است؟
این همان موضوعی است که مقام معظم رهبری در حکم انتصاب رئیس قوه قضاییه دستور دادند که از فناوری‌های نوین برای دسترسی آسان مردم به خدمات و همچنین رایگان‌سازی آنها بهره گرفته شود. به همین خاطر، ما با اقدامات تحولی که انجام دادیم، از ۲ جنبه بر ارزان شدن و رایگان شدن خدمات تمرکز کردیم. موضوع اول این است که هزینه جابه‌جایی و حمل و نقل اشخاص حذف شده است. گاهی یک روستایی باید هزینه گزافی پرداخت می‌کرد تا با وسایل نقلیه بین شهری خود را به مراجع قضایی برساند. این موضوع یک هزینه پنهان بود که اکنون با الکترونیکی شدن خدمات از بین رفته است. این هزینه آنچنان بدیهی به نظر می‌رسید که پیش از این دیده نمی‌شد و به طور غیرمستقیم، هزینه‌های زیادی را بر مردم تحمیل می کرد. اما برخی از هزینه‌های مستقیم هم، اکنون کاهش یافته است و در حال کاهش برخی دیگر از آنها هستیم. به عنوان نمونه، ما هزینه انجام فرایند ثبت نام و احراز هویت «ثنا» به صورت آنلاین را ۳۵ درصد ارزان‌تر از انجام آن در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دریافت می‌کنیم. بنابراین ما به کمک فناوری در حال کاهش هزینه‌های مردم هستیم و انشاءالله روزی به عنوان یک هدف، این فرایند رایگان خواهد شد. برای رسیدن به این هدف هم نیاز به زیرساخت‌هایی داریم که به دنبال فراهم‌سازی آن هستیم.
اکنون شاهد تسریع در امور افرادی هستیم که به کلانتری‌ها مراجعه می‌کنند. قوه قضاییه چه نقشی در این اتفاق داشته است؟
اکنون اگر شخصی شکواییه ای داشته باشد و به کلانتری یا مراکز انتظامی مراجعه کند، از همان مکان کارهایش انجام می‌شود و دیگر نیاز به حضور در دفتر خدمات الکترونیک قضایی و دادسرا ندارد. یعنی کلانتری‌ها شکواییه را مستقیما به سامانه‌های قوه ارسال می‌کنند. در کلانتری هم صرفا هزینه‌ای دریافت می‌شود که در قانون پیش‌بینی شده و اشخاص هزینه دیگری را متقبل نمی‌شوند. با این حال، در آینده ممکن است به نقطه ای برسیم که در حالی که اشخاص در کلانتری حضور دارند، قاضی در زمان کوتاهی دستورات لازم را روی همان سامانه ارسال کند. ۲ سال از عمر این سامانه که در نیروی انتظامی خدمت می‌دهد، می‌گذرد و تراکنش‌های بسیار بالایی داشته است. به عنوان مثال، ما یک میلیون شکواییه از همین طریق از نیروی انتظامی دریافت کرده‌ایم. این خدمت‌رسانی همان چیزی است که طی یک فرایند تحول‌گرایانه خلق شده و در حال اجراست. درواقع هر آنچه اشخاص بابت آن به کلانتری مراجعه می‌کنند و کلانتری باید شروع کننده آن فرایند باشد، از سامانه کلانتری‌ها دریافت می‌کنیم.
وقتی شما از عدم موضوعیت بعد مکان به عنوان ویژگی فناوری صحبت می‌کنید، علاوه بر اینکه این ویژگی هموطنان ساکن در مناطق کم‌برخوردار را شامل می‌شود، هموطنان خارج از کشور را هم امیدوار می‌کند. آیا واقعا هموطنان ساکن در خارج از کشور به خدمات الکترونیک قضایی دسترسی دارند؟
بله، همینطور است. اکنون هموطنان خارج از کشور می‌توانند برای ثبت نام ثنا از هر نقطه دنیا اقدام کنند. پیش از این، اگر یک هموطن در کشور کد ثنا گرفته بود، می‌توانست خدمات مربوط را دریافت کند و اگر این کار را انجام نداده بود، امکان ثبت نام ثنا از خارج از مرزهای کشور مهیا نبود. در حالی که امروز هموطنان خارج از کشور دیگر با چنین مسئله‌ای روبه‌رو نیستند و به راحتی می‌توانند امور قضایی خود را پیگیری کنند و به عنوان مثال، از فرایند اطلاع‌رسانی پرونده خود مطلع شوند. این اشخاص حتی می‌توانند به صورت برخط در جلسات دادرسی به صورت آنلاین حاضر شوند.
حالا که به دادرسی آنلاین اشاره کردید، بفرمایید اکنون ارائه این خدمت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ واقعا پیش از این، کمتر کسی تصور می‌کرد که بتواند بدون نیاز به حضور در مراجع قضایی به پرونده اش رسیدگی شود.
در بعضی از مجتمع‌های قضایی، زندانیان به صورت کامل و صددرصد از خدمات دادرسی الکترونیک بهره‌مند می‌شوند و به ندرت جلسات دادرسی به صورت حضوری برگزار می‌شود. بنابراین ما شاهد یک تحول در قوه قضاییه هستیم. اکنون این اقدام تحولی در حال اجراست و آنچه از آن صحبت می‌کنیم «قوه قضاییه موجود» است. به عبارت دیگر، آن قوه قضایی که می‌خواهیم داشته باشیم بسیار متفاوت‌تر و پیشروتر خواهد بود. اکنون ۷۵ درصد زندانیان، یعنی حدود ۳۰۰ هزار نفر در سال که عدد بسیار بزرگی محسوب می‌شود، در جلسات آنلاین دادرسی شرکت می‌کنند و نیاز به حمل و نقل آنها نیست. این واقعیتی است که امروز آن را به عنوان یک تحول مشاهده می‌کنیم.
روزگاری موضوع ارتباط مردم با عدلیه و قوه قضاییه جزو آرزوها محسوب می‌شد. حتی مردم اگر از یکی از کارکنان قوه گلایه یا شکایتی داشتند، نمی دانستند چه کنند. فناوری چگونه مسئله ارتباط مردم با قوه را حل کرده؟
یکی از مواردی که مقام معظم رهبری به عهده قوه قضاییه گذاشته‌اند بحث ارتباط با مردم است. ما اکنون سامانه‌ای داریم که رضایت مراجعان قوه را به صورت برخط می‌سنجد. به طوری که وقتی اشخاص به بخش‌های مختلف قوه مراجعه می‌کنند و کارشان به اتمام می رسد یک پیامک نظرسنجی دریافت می‌کنند که میزان رضایت خود را از عملکرد اشخاص و مجموعه‌های تحت امر قوه قضاییه اعلام می‌کنند. در سامانه ارتباطات مردمی عدلیه یا همان «سامع» که درگاه ارتباطی مردم با قوه است، اگر کسی اعتراضی دارد یا درخواست ملاقات حضوری دارد می‌تواند به آن مراجعه کند که باز هم محور آن فناوری است.
سال ۱۴۰۱ مزین به عنوان «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال» شده است. قوه قضاییه برای استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها چه کرده یا خواهد کرد؟
امسال سال دانش‌بنیان‌هاست. ما ارتباط خود را از سال گذشته با دانش‌بنیان‌ها شروع کرده‌ایم. اکنون فرایند احراز هویت آنلاین با پشتیبانی و تلاش ۸ شرکت دانش‌بنیان در حال اجراست. دادرسی الکترونیک را هم ۳ شرکت دانش‌بنیان راه‌اندازی کرده و پشتیبانی می‌کنند. همچنین امسال هم با حدود ۸ شرکت دانش‌بنیان در حال مذاکره هستیم تا خدمات آنها را وارد قوه کنیم. به عنوان نمونه، در حوزه «تبدیل گفتار به متن» در تلاش هستیم که وقتی قاضی در حال قرائت رای، صورت مجلس یا دادنامه است، بلافاصله به متن تبدیل شود. این کار را با ۲ شرکت دانش‌بنیان شروع کرده‌ایم و کارهای دیگری هم در دستور داریم که با همکاری دانش‌بنیان‌ها آنها را پیش می‌بریم. بنابراین دستوری را که مقام معظم رهبری صادر کرده‌اند، از سال گذشته با فراهم کردن زیرساخت‌ها شروع کرده‌ایم تا یک کار پایدار و ماندگار داشته باشیم.
در سال گذشته هم که با عنوان «تولید؛ پشتیبانی‌ها و مانع زدایی» نامگذاری شده بود، یکی از کارهای بزرگ ما همان گواهی عدم سوء پیشینه بود که پیش از این، بسیار زمانبر بود، اما اکنون در ۲ روز کاری به صورت برخط در دسترس قرار می‌گیرد. تاکنون ۲ میلیون گواهی عدم سوء پیشینه صادر کرده‌ایم که ۳۰ درصد آنها از خانه‌ها ثبت درخواست شده است. یعنی ۶۰۰ هزا نفر برای این کار از خانه خارج نشده اند. البته بقیه هم می‌توانستند از خانه یا محل کار خود اقدام کنند، اما انتخاب کردند که به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند و طی ۲ روز کاری ابلاغیه گواهی برایشان ارسال شده است. همچنین در سال ۱۴۰۰ کار دیگری که انجام شد، موضوع سجل محکومیت‌های مالی بود که مردم می‌توانند از همدیگر استعلام بگیرند تا متوجه شوند که طرف معامله آنها محکومیت مالی دارد یا نه و اگر محکومیت مالی دارد آیا اجرا شده یا نشده. بر این اساس مردم می‌توانند تصمیم بگیرند با طرف مقابل معامله کنند یا از معامله منصرف شوند.
اگر نکته ای باقی مانده، بفرمایید.
استفاده از فناوری در قوه قضاییه یک راهبرد محسوب می‌شود و هرچقدر برای آن تلاش و کار کنیم زودتر به نتیجه می‌رسیم، چراکه این موضوع یک واقعیت است و دستیابی به آن امکان‌پذیر. ما از یک تصویر خیالی صحبت نمی‌کنیم و اقداماتی که گفته شد، در حال اجراست. با انسجامی که در قوه قضاییه ایجاد شده و با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته و در حال اجرای آنها هستیم، یک تحول بزرگ را در قوه شاهد هستیم، به طوری که همه چیز در قوه قضاییه با فناوری مرتبط شده و پیوند خورده است. با این حال، برای اطلاع مردم از این تحولات فناورانه و نوآورانه در قوه قضاییه، کار رسانه‌ای قابل ملاحظه‌ای صورت نگرفته است. بنابراین انتظار می رود که رسانه‌ها برای آشنایی مردم با تحولات انجام شده در قوه قضاییه بیش از گذشته همت کنند.